Ο ελληνικός σιδηρόδρομος αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα κακοδιαχείρισης και πολιτικής αδιαφορίας στη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Παρά τις τεράστιες επενδύσεις που ξεπερνούν τα 24 δισεκατομμύρια ευρώ, οι υποδομές παραμένουν σε τραγική κατάσταση, ενώ η ασφάλεια των επιβατών εξακολουθεί να τίθεται σε κίνδυνο.
Η τραγωδία των Τεμπών τον Φεβρουάριο του 2023 ανέδειξε με τον πιο οδυνηρό τρόπο τις χρόνιες παθογένειες του ελληνικού σιδηροδρόμου και έφερε στο προσκήνιο τις διαχρονικές πολιτικές ευθύνες.
Το κόστος της κακοδιαχείρισης
Η ιστορία του ελληνικού σιδηροδρόμου είναι γεμάτη από κρίσεις, υπερβάσεις κόστους και αμφιλεγόμενες αποφάσεις.
Από τη δεκαετία του 1970, όταν ιδρύθηκε ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ), μέχρι σήμερα, έχουν δαπανηθεί τεράστια ποσά για την ανάπτυξη και τη συντήρηση του δικτύου:
- 4,6 δισεκατομμύρια ευρώ μέσω Αυξήσεων Μετοχικού Κεφαλαίου από το 2000 έως το 2011.
- 15,5 δισεκατομμύρια ευρώ χρέη διαγράφηκαν το 2010 στο πλαίσιο της εξυγίανσης του ΟΣΕ και της ΤΡΑΙΝΟΣΕ.
- 4 δισεκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων (Γ’ ΚΠΣ και ΕΣΠΑ) από το 2007 έως το 2020.
Παρά τα τεράστια αυτά ποσά, οι υποδομές παραμένουν ανεπαρκείς. Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού, οι υπερκοστολογήσεις έργων και τα σκάνδαλα που αφορούν προμήθειες και συμβάσεις έχουν οδηγήσει σε μια “μαύρη τρύπα” δισεκατομμυρίων ευρώ.
Σκάνδαλα και ελλείψεις
Ο ΟΣΕ έχει κατηγορηθεί για πλήθος σκανδάλων, όπως υπερβάσεις κόστους σε έργα, καθυστερήσεις και αμφιλεγόμενες συμβάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ΤΡΑΙΝΟΣΕ, η οποία μέσα σε μόλις πέντε χρόνια (2007-2011) συσσώρευσε χρέος 800 εκατομμυρίων ευρώ.
Επιπλέον, η μαφία του χαλκού έχει προκαλέσει ζημιές εκατομμυρίων ευρώ με την κλοπή καλωδίων από το δίκτυο.
Η έλλειψη σύγχρονων συστημάτων ασφαλείας, όπως το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ελέγχου Συρμών (ETCS), έχει καταστήσει το δίκτυο επικίνδυνο για τους επιβάτες.
Το πόρισμα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων (ERA) το 2023 κατέδειξε σοβαρές ελλείψεις στην ασφάλεια, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Ελλάδας για παραβιάσεις κανονισμών.
Πολιτικές ευθύνες
Η ευθύνη για την κατάσταση του ελληνικού σιδηροδρόμου βαραίνει όλες τις κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών. Από τη δεκαετία του 1990, όταν ξεκίνησαν μεγάλα έργα με ευρωπαϊκά κονδύλια, μέχρι την πρόσφατη τραγωδία των Τεμπών, οι πολιτικές ηγεσίες απέτυχαν να θέσουν τον σιδηρόδρομο ως προτεραιότητα.
Οι κυβερνήσεις αντιμετώπιζαν τον ΟΣΕ ως “βαρίδι” λόγω των χρεών του και εφάρμοσαν αποσπασματικές λύσεις χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Η κατάτμηση έργων σε πολλές εργολαβίες, οι δικαστικές διαμάχες και η έλλειψη εποπτείας οδήγησαν σε ημιτελείς υποδομές.
Ακόμη και όταν θεσπίστηκαν νόμοι για την εξυγίανση του ΟΣΕ (όπως ο Ν.3891/2010), η εφαρμογή τους ήταν ανεπαρκής.
Η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ) δεν κατάφερε να διασφαλίσει την ασφάλεια του δικτύου, ενώ οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση κρίσιμων έργων, όπως η Σύμβαση 717 για την τηλεδιοίκηση και σηματοδότηση, αποδεικνύουν την έλλειψη συντονισμού.
Το μέλλον του ελληνικού σιδηροδρόμου
Μετά την τραγωδία των Τεμπών, η κυβέρνηση δεσμεύτηκε για εκσυγχρονισμό του δικτύου έως το 2027. Υπογράφηκε νέα σύμβαση χρηματοδότησης με το Ελληνικό Δημόσιο ύψους 75 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως, ενώ ιδρύθηκε ο ενιαίος Διαχειριστής Σιδηροδρομικής Υποδομής για να λειτουργεί με βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές.
Ωστόσο, οι πολίτες παραμένουν δύσπιστοι. Οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση έργων και η απουσία ολοκληρωμένων λύσεων συνεχίζουν να προκαλούν ανησυχία. Η δικαιοσύνη καλείται να διερευνήσει τις ευθύνες για τη διαχρονική κακοδιαχείριση, ενώ απαιτούνται άμεσες και ουσιαστικές αλλαγές.
Συμπερασματικά…
Ο ελληνικός σιδηρόδρομος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αδυναμίας του κράτους να ανταποκριθεί στις ανάγκες των πολιτών και στις ευρωπαϊκές απαιτήσεις.
Παρά τα δισεκατομμύρια που έχουν δαπανηθεί, η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα παραμένουν σε απαράδεκτα χαμηλά επίπεδα. Η τραγωδία των Τεμπών δεν πρέπει να γίνει άλλη μια “χαμένη ευκαιρία” για αλλαγή πορείας.
Είναι ώρα για πραγματική λογοδοσία και έναν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό που θα βάλει τέλος στη χρόνια απαξίωση των ελληνικών σιδηροδρόμων.
