Ο Σχολικός εκφοβισμός (schoolbullying) και η θυματοποίηση (victimization) αποτελούν τα σύγχρονα φαινόμενα που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου με σημαντικές επιπτώσεις και στην κοινωνικοποίηση τους αλλά και στην ενήλική τους ζωή.
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού υπήρχε από την αρχή της μαζικής εκπαίδευσης, όμως ο πρώτος ορισμός δόθηκε στη Νορβηγία το 1978, από όπου και ξεκίνησε η ευαισθητοποίηση επί του θέματος και η εν τω βάθη διερεύνηση του bullying.
Πρωτοπόρος στη μελέτη του σχολικού εκφοβισμού είναι ο Dr. Dan Olweus, καθηγητής στο τμήμα της Ψυχολογίας του πανεπιστημίου Bergen της Νορβηγίας, με ειδίκευση στις θεωρίες προσωπικότητας.
Bullying ή πείραγμα;
Ο Dan Olweus τονίζει το σημαντικό διαχωρισμό μεταξύ πειράγματος και εκφοβισμού στα πλαίσια του παιχνιδιού (2007). Το ‘πείραγμα’ παρατηρείται συνήθως μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου, σε αντίθεση με το bullying που εμπεριέχει πρόκληση σωματικού πόνου και εμπλέκει άτομα που δεν έχουν φιλικές σχέσεις (Olweus, 2007).
Πάραυτα, εξίσου σημαντική θεωρείται η παρακολούθηση του ‘πειράγματος’ καθώς μέσα από την επανάληψη μπορεί να μετατραπεί σε bullying, ειδικά εάν συμβαίνει για κάποιο χρονικό διάστημα και το παιδί αισθάνεται πως οι πράξεις και τα πειράγματα των άλλων δεν προκύπτουν από χιούμορ και καλή διάθεση και αυτά συνεχίζονται εκτός παιχνιδιού (Olweus, 2007).
Στατιστικά στοιχεία στην Ελλάδα
Το Υπουργείο Παιδείας έδωσε στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα της έρευνας για τον σχολικό εκφοβισμό το 2015 και τα δεδομένα δεν είναι καθόλου ευχάριστα.
Οι συμμετέχοντες ήταν 3.682 μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και 31.602 μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, εκ των οποίων το 65% έχουν υπάρξει μάρτυρες σχολικού εκφοβισμού σε βάρος συμμαθητή τους.
- Το 29% των μαθητών έχει ασκήσει βία σε βάρος συμμαθητή τους σε ήπια – μέτρια συχνότητα.
- Το 10% των μαθητών έχουν υπάρξει θύματα ενδοσχολικής βίας από τους συμμαθητές τους ή από παιδιά μεγαλύτερων τάξεων.
1/3 μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού από τους συμμαθητές του και το ποσοστό των συνολικών μαθητών που έχουν υπάρξει μάρτυρες σε γεγονός σχολικού εκφοβισμού σε βάρος συμμαθητή τους, μας κατατάσσει στην τέταρτη θέση ανάμεσα στις 41 χώρες παγκοσμίως σε φαινόμενο ενδοσχολικής βίας (Dan Olweus, 2014).
Να σημειωθεί πως ο Dan Olweus μελετά το συγκεκριμένο φαινόμενο σε παγκόσμιο επίπεδο επί 35 χρόνια.
Η ενδοσχολική βία, ξεκινά από πολλές και διάφορες αιτίες, εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους, σε ποικίλη ένταση, προκαλώντας έντονο άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανασφάλεια, φοβίες κ.α και τραυματίζει σοβαρά την ψυχή του παιδιού.
Οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις ενδοσχολικής βίας είναι:
• Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί
• Φραστικές επιθέσεις, απειλές, προσβολές
• Εκβιασμοί, καταστροφή, κλοπές προσωπικών αντικειμένων
• Σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση
• Αποκλεισμός από παρέες, παιχνίδια, δραστηριότητες
Όταν ένα παιδί πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού, συχνά παρουσιάζει μεταξύ άλλων
-μειωμένη διάθεση ή άρνηση να πάει στο σχολείο,
-απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που πέφτουν, είναι κακόκεφο,
-στα διαλείμματα περνά το χρόνο του στην τάξη ή γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία τους,
-αλλάζει τις διαδρομές από και προς το σχολείο, έχει ανεξήγητα σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης ενώ αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν, παρουσιάζει ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του, παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.
Όταν διαπιστωθεί ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα σχολικού εκβιασμού, θα πρέπει το γεγονός αυτό να αναφερθεί άμεσα στον αρμόδιο εκπαιδευτικό του σχολείου για να επιληφθεί της κατάστασης.
Από πλευράς του, ο γονιός οφείλει να δώσει ιδιαίτερη σημασία στο θέμα και να μιλήσει στο παιδί του. Να το διαβεβαιώσει ότι δεν θα πάθει κακό εάν του πει τι συμβαίνει, εξηγώντας και ότι ως γονιός θα το προστατεύσει και να το παροτρύνει σε συζήτηση.
Στην αποτελεσματική όμως πρόληψη και αντιμετώπιση της εκδήλωσης βίας μεταξύ μαθητών, χρειάζεται να εμπλακούν όλοι οι αρμόδιοι φορείς και να σχεδιαστούν και υλοποιηθούν συγκεκριμένα προγράμματα που να αποσκοπούν στην εξάλειψή της.
Χρήσιμες συμβουλές προς τους γονείς
-άμεση δράση χωρίς χάσιμο χρόνου
-Οφείλουν να δώσουν ιδιαίτερη σημασία στο θέμα και να μιλήσουν μαζί του.
-Να το διαβεβαιώσουν ότι δεν θα πάθει κακό εάν τους πει τι συμβαίνει,
-Ποτέ μην πείτε στο παιδί σας να αγνοήσει την εκφοβιστική συμπεριφορά, ούτε να του ρίξετε οποιανδήποτε ευθύνη.
-Ενθαρρύνετε το να μιλήσει και παροτρύνετε το σε συζήτηση
-Εξηγείστε του ότι ο εκφοβισμός είναι απαράδεκτη συμπεριφορά και ότι το ίδιο δεν φταίει σε κάτι, γι’ αυτό και πρέπει να μιλήσει σε εσάς
-Μην ενθαρρύνετε το παιδί σας να έλθει σε αντιπαράθεση με τον θύτη, ελέγξτε τα δικά σας συναισθήματα και χειριστείτε την κατάσταση διακριτικά
-Επικοινωνήστε ΑΜΕΣΑ με τον αρμόδιο εκπαιδευτικό του σχολείου και θέστε υπόψη του το περιστατικό για να επιληφθεί της κατάστασης.
-Συνεργαστείτε στενά με τον υπεύθυνο δάσκαλο/καθηγητή για επίλυση του προβλήματος
-Ενθαρρύνετε το παιδί σας να αναπτύξει εξωσχολικά ενδιαφέροντα που θα το βοηθήσουν να ενδυναμωθεί (ψυχικά) και να συναναστρέφεται με μαθητές που είναι πιο φιλικοί απέναντι του
Να θυμάστε ότι, η αποτελεσματική παρέμβαση και η πρόληψη αποτελούν σημαντικά στοιχεία αντιμετώπισης της εκδήλωσης βίας μεταξύ των μαθητών.
Μείωση των ποσοστών εφήβων που υφίστανται bullying στο σχολείο την εικοσαετία 1998-2018
Το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής» (ΕΠΙΨΥ), με αφορμή την Πανελλήνια Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού δημοσιοποίησε ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τον εκφοβισμό (bullying) εντός και εκτός σχολείου, καθώς επίσης και την εμπλοκή σε βίαιους καυγάδες, όπως προκύπτουν από την «Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων-μαθητών» (2018).
Το 2018, ένας στους 5 εφήβους (19,1%) αναφέρει ότι υπέστη εκφοβισμό (bullying), ενώ ένας στους 7 εφήβους (14,2%) αναφέρει ότι έκανε ο ίδιος εκφοβισμό (bullying) σε άλλους μαθητές. Χαμηλό, αλλά άξιο προσοχής ποσοστό εφήβων (2,6%) αναφέρουν ότι υφίστανται εκφοβισμό (bullying) αρκετές φορές την εβδομάδα.
Διαχρονικά, από το 1998 έως το 2018, το ποσοστό εφήβων που αναφέρουν ότι υπέστησαν εκφοβισμό (bullying) τουλάχιστον 1-2 φορές τους τελευταίους 2 μήνες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας, καταγράφει σημαντική μείωση από 28,9% σε 19,1%, με τη μείωση αυτή να είναι εντονότερη από το 2010 έως το 2014 (από 27,6% σε 18,3%).
Το 2018, ένας στους 5 εφήβους (19,4%) απαντά ότι ενεπλάκη σε βίαιο καυγά τουλάχιστον 2 φορές κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών πριν τη διεξαγωγή της έρευνας. Τα αγόρια αναφέρουν εμπλοκή σε βίαιους καυγάδες σε τριπλάσιο ποσοστό (29,3%) συγκριτικά με τα κορίτσια (9,6%) και οι 11χρονοι και 13χρονοι μαθητές σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τους 15χρονους
Διαχρονικά, την τελευταία 20ετία, το ποσοστό εφήβων που αναφέρουν εμπλοκή σε βίαιους καυγάδες τουλάχιστον 2 φορές τους τελευταίους 12 μήνες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας, παρουσιάζει διακυμάνσεις: από 22,0% το 2002, αυξάνεται σημαντικά σε 28,1% το 2010, ενώ το 2014 μειώνεται σε 17,4% και παραμένει σχετικά σταθερό το 2018, (19,4%).
Μείωση καταγράφουν τα ποσοστά εφήβων στην χώρα μας, που αναφέρουν ότι υφίστανται εκφοβισμό (bullying) στο σχολείο, ωστόσο τα τελευταία χρόνια αναδύεται το φαινόμενο ενός άλλου εκφοβισμού, αυτό του ηλεκτρονικού εκφοβισμού.
Γι’ αυτόν τον λόγο στην επιστημονική κοινότητα διατηρούν κάποιες επιφυλάξεις όσον αφορά τα νούμερα και την μείωσή του εκφοβισμού γενικότερα.
Ίσως, αλλάζει μόνο μορφή και προσαρμόζεται απλά στην “μόδα” των καιρών όπως όλα τα άλλα τριγύρω μας.
Εμείς σαν γονείς οφείλουμε να διαφυλάξουμε την ψυχική υγεία των παιδιών μας με όλα τα μέσα που διαθέτουμε. Γιατί αυτά είναι που θα αλλάξουν τον κόσμο!!!!
